Normal bitki büyümesi için gereken 17 (Bazı kaynaklarda ise 19-20 olarak belirtilmektedir) temel besin maddesi mevcuttur. Bizim gibi bitkilerin de sağlıklı büyümeleri için değişen miktarlarda besin maddelerine ihtiyaçları vardır. Bitkilerin havadan ve sudan aldığı karbon (C), hidrojen (H) ve oksijen(O) de dahil olmak üzere tüm bitkilerin ihtiyaç duyduğu 17 temel besin maddesinden geri kalan 14 tanesi topraktan elde edilir ancak gübre veya kompost gibi organik maddelerle takviye edilmesi gerekebilir.
Aşağıda Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Minesota Üniversitesi bitki gübreleme rehberi olarak verilen Bitki Besleme Piramidinde görüleceği üzere: Birincil Makrobesinleri olarak kabul edilen Azot (N), Fosfor (P) ve Potasyum (K) elementlerine diğer besin maddelerinden daha fazla miktarda ihtiyaç duyulur. İkincil makro besinler arasında sülfür (S), kalsiyum (Ca) ve magnezyum (Mg) miktarsal olarak bulunur.
Demir ve bakır gibi mikro besinler kantitatif olarak en az miktarlarda ihtiyaç duyulan besin grubundadır. Mikrobesinler Bor (B), Bakır (Cu), Demir (Fe), Mangan, Molibden (Mo), Nikel (Ni), Çinko (Zn), Klor (Cl) (Bu gruba Kobalt (Co) ve Silisyum (Si), Selenyum (Se) eklenebilir) elementleri açısından bitki gübreler ile desteklenmelidir.
Bitki besleme piramidi için bkz: Kaynak: https://extension.umn.edu/manage-soil-nutrients/quick-guide-fertilizing-plants )
TOPRAKTA BESİN KULLANILABİLİRLİĞİ
Toprak yapısı ve kompozisyonu (balçık, balçık kum, silt balçık, kireç vs, Türkiye ’nin Toprak yapısı aşağıda Görülmektedir), organik madde içeriği ve pH gibi çeşitli faktörler topraktaki besinin kullanılabilirliğini etkileyen faktörlerdir. Topraktaki kil partikülleri ve organik madde kimyasal olarak reaktiftir ve bitkiler tarafından kullanılabilecek besin iyonlarını tutar ve yavaşça serbest bırakır. Daha ince dokulu (daha fazla kil) ve organik madde oranı daha yüksek (%5-10) topraklar, az killi veya organik madde içermeyen kumlu topraklara göre daha fazla besin tutma kabiliyetine sahiptir.
Türkiye toprklarının yapısı için bkz. Kaynak: https://www.bilgipedia.com.tr/turkiyede-topraklarin-dagilisi-ve-genel-ozellikleri/
ASİTLİK-BAZLIK DERECESİ -pH
Asitlik / Bazlık derecesini belirten pH (-Log [H]) hidrojen iyonu konsantrasyonu ile ilişkili kimyasal bir parametredir. Toprak pH'ı, toprakların alkalilik (Kireç oranı fazla topraklarda denilmektedir) veya asitlik derecesidir. pH çok düşük veya çok yüksek olduğunda, kimyasal reaksiyonlar topraktaki besin kullanılabilirliğini ve biyolojik aktiviteyi değiştirebilir. Çoğu meyve ve sebze, toprak pH'ı hafif asidik ile nötr arasında veya 5,5 ile 7,0 arasında olduğunda en iyi şekilde yetişir.
Bazı istisnalar vardır; örneğin yaban mersini düşük pH değerine (4,2-5,2) ihtiyaç duyar. Toprak pH'ı, pH'ı yükseltmek için kireç (öğütülmüş kireç taşı) veya pH'ı düşürmek için elementel sülfür, inorganik yada organik Asit içeren pH regülatörleri gibi malzemeler kullanılmaktadır. Ancak bu işlemler kalıcı bir değişim sağlamadığı unutulmamalıdır. Toprağın sulanması ve / veya yeraltı sularının yukarı doğru hareketi ile tekrar eski pH değerine genellikle dönüş olmaktadır. Dünya topraklarının pH haritası kaynakta/ referansta görülmektedir.
Kaynak: W.D. C. Schenkeveld, ‘Iron fertilization with FeEDDHA’, PhD Thesis, Wageningen Univ., 2010, NETHERLAND.
Dünyanın (0-30 cm) yüzey toprağına ait pH haritası; kırmızı kısımlar pH<=5,5 (Asidik) sarı kısımlar pH 5,5-7,3 (Az asidik ve nötral) aralığını yeşil kısımlar ise pH>7,3 yani bazik toprakları gösteriyor. Kalkerli-kireçli topraklar yeşil olarak gösterilmektedir.
Bitkilerin besin elementlerinin alınabilirliğine dair pH değerlerini gösterir şemada aşağıda verilmiştir.
Kaynak: https://www.ankara.bel.tr/files/1815/8926/9161/2_Toprak_bilgisi.pdf, Pr. Bah. Reh., D. Bek, Ş. M Okumus, T. C. Ankara B. B. Yayınları, S. 8.
BİTKİLER İÇİN BESİN KULLANILABİLİRLİĞİ VE ANALİZ
Azot(N), fosfor (P) ve potasyum (K), (Genel Kullanımı NPK) eksik olma olasılığı en yüksek besin maddeleridir ve optimum bitki büyümesi için bu elementleri içeren gübre ile takviye edilmelidir.
Bahçenizdeki / tarlanız ya da arazinizdeki besin kullanılabilirliğini değerlendirmek için en iyi yöntem öncelikle bir toprak testi yapmaktır. Toprak Test Laboratuvarı'ndan alacağınız temel bir toprak testi, toprak dokusu tahmini, organik madde içeriği (azot kullanılabilirliğini tahmin etmek için kullanılır), fosfor, potasyum, pH ve kireç oraları hakkında bir bilgi verecektir. Ancak unutulmamalıdır ki, sulamada kullanılan suyun ve bitki yaprağının analizlerini yaptırmak en doğru sonuca ulaştırır. Bunun la ilgili olarak onaylı ve lisanslı analiz laboratuvarlarının tercih edilmesi gerekir. Henüz Gübre Kullanılmadan yapılacak bu analizler sizin referansınız olacaktır. Toprak su ve yaprak ta gübre kullanımından sonraki analizler sizin ne kadar bitkiyi besleyebildiğinizi gösterecektir. Ayrıca bu analiz sonuçları temel yorumuyla birlikte gelecek ve gübreleme için programlama adımını oluşturacaktır.
GÜBRE SEÇİMİ
Çok fazla gübre çeşidi olsa da, bitkilerin besin maddelerini iyonlar şeklinde aldığı ve bu iyonların kaynağının bitki beslenmesinde bir faktör olmadığı unutulmaması gereken bir bilgidir.
Örneğin, bitkiler azotu NO3- (nitrat) veya NH4+ (amonyum) yoluyla alır ve bu iyonlar organik veya sentetik kaynaklardan ve çeşitli formülasyonlarda (sıvı, granül, pelet veya kompost) gelebilir. Seçeceğiniz gübre öncelikle toprak testi sonuçlarına ve hem besin maddeleri hem de dağıtım hızı açısından bitki ihtiyaçlarına dayanmalıdır. Tabii ki, dikkate alınması gereken diğer faktörler arasında gübre kalitesi, toprak ve çevre sağlığı, yanı sıra bütçeniz de yer alır.
